Wielkanocno Niydziela ...

Ojgyn z Pnioków

Nó, tóż mómy już dzisiôj te piyrsze świynto Wielkanocy. Wielkanoc, (Pascha, Niydziela Wielkanocnô). Na soborze nicyjskim we 325 roku wyszpekulowali, co ta Niydziela Wielkanocnô bydzie sie fajrowało zawdy we piyrszô niydziela po piyrszyj wiesiynnyj pôłni miesiónczka. Ta skómplikówanô regla jes ci tak po prôwdzie przełożyniym na słónyczny we swoji nôturze kalyndôrz julijański kónkrytnyj daty 14 Nisan ze religijnygo kalyndôrza hebrajskigo, kiery jes kalyndôrzym „lunarno-solarnym” (miesiónczkowo-słónycznym). Te datum 14 Nisan wyznaczô we hebrajskim kalyndôrzu napoczniyńcie świynta Paschy, wele ftorego dziôły sie te wszyjske wydarzyni skuplowane ze naszym zbawiyniym. Beztóż tyż Wielkanoc jes świyntym ruchómym i moge przitrefić sie nôjskorzij 22 marca a nôjniyskorzij – 25 kwiytnia. Ze datóm Wielkanocy skuplowane sóm terminy wiynkszóści zmiynnych, ruchómych świónt łogólnokrzyścijôńskich i katolickich takich jak: Strzoda Popiylcowô, Wieli Post, Triduum Paschalne, Wniybowstómpiynie Pańske, Zesłanie Ducha Świyntygo, Boże Ciało i inksze.
I wiycie! Ludziska zawdy sie tropiyli ło to, kiere to tak po prôwdzie świynta sóm nôjważniyjsze. Jes ci to przijńście Bożygo Dzieciónteczka tym nôjbarzij zôcnym świyntym, lebo Wielkanoc, kiej ci to nasz Pón Jezusek mortwychstôł? Jedni gôdajóm, iże kiejby Ponbóczek niy poswôł sam nóm na ziymia swojigo synecka, Dziecióntyczko, to by i niy bóło niyskorzij szykownyj Wielkanocy. Nó ale, to tyż niy jes tak na isto prôwda. Bo we naszyj wiyrze to, iże Marija ze Magdalynóm, srodze sie stropiyli kiej uwidzieli, iże ta wielgachnô berga, kieróm Pónjezusowy grób bół prziklapniynty, jes łodkulanô na bok, a sóm grób jes blank prózny (ino tam łostała tako poszwa we kiero bół ci Łón łowiniynty), znaczy, iże i my tyż kiejsik tam z mortwych stanymy. Łod tego tyż wziyno sie miano: „Wielkanoc”, bo na iste ta noc bóła nôjsrogszô, kiej tyn Pónjezusek ze groba powstôł, chocia go w niym takóm srogóm bergóm prziklapnyli. I tak sie we tym mojim gupim filipie medikuja, iże bez tego Ponbóczkowygo narodzyniô, niy bóło by sie przidarziło to, co terôzki, we ta Wielo Sobota spóminómy. I tyj nôdziyji, kierô na nôs wszyjskich idzie ze tyj dzisiyjszyj niydzieliczki. Przecamć to jes te nôjważniyjsze świynto, kiere chocia napoczynô sie festelnie markotnie – łod Pónbóczkowyj srómoty i tyj Jego drógi krziżowyj, tyj Golgoty bez kierô kôżdy snôs tyż musi we żywocie przyjńść, to możno niyskorzij, na łostatku, cowiek móge do kupy ze janiołami śpiywać hosanna i alleluja, i tym życiym wiecnym sie radować.
A łod świyncónego, to przeca i kroszónki, nó, wszyjske jajca. Łozdobióne byli te już starodôwne kroszónki i piasanki malónkami słóńca, miesiónczka, gwiôzd, ale i dyszczu, astkami jedli abo inkszych tamesznych stromów. Malówane ale ci dzisiôj órnamynty: hazoczki, baranki, zwóny, kwiôtki i figóra mortwychstałygo Krystusa pokôzali sie dziepiyro we XX wiyku.
Nôjstarszyjsze polske pisanki wandlujóm ze X wiyku, ale neści prziłozdobiynie jajec znane bóło Słówianóm mocka skorzij. Dôwnij garniyrowaniym tych jajec zajimali sie ino baby (dziołchy samotne, wydane ale niy gdowy), chopóm juzaś pod sztrofóm, ani za Boga niy lza bóło wlazować do izby kaj te jajca rychtowali.
Nôjsómprzód Kościół zakazowôł jedzynia jajec nałónczôs Wielkanocy. Szpera bóła cofniyntô we XII wiyku ale musowo trza ci bóło zerzykać szpecijalny pôciyrz. Skludzało sie to do łoddziylynia tradycyji Kościoła łod łobrzyndowóści pogôńskigo świynta skuplowanego ze kóltym zmarłych we kierym jajco – napoczniyńciô nowygo życiô – łodgrowało ważnô róla. Bo bół ci jesce i taki zwyk kulaniô kroszónek, pisanek po mogiyłach, po dynkmalach przi fajrowaniu dôwnego świynta zmarłych, coby niyskorzij łoddać te jajca dziadóm.
Ze tradycyjnich ruskich pisanków wandlujóm sie juzaś jajca wielkanocne, kiere robiół petersburski jubilyrz Peter Carl Fabergé (Петер Карл Фаберже). Łón ci jajca robiół ze półszlachytnych kamiyni bindowanych ze goldym i strzybłym. Nôjwiyncyj takich jajec zrobiół dlô carskij familiji. Mieli my przileżitość ze mojóm Haźbiytkóm łobejzdrzeć jajco zrobióne we 1891r. dlô cara Aleksandra III na gyszynk dlô jego babeczki Marii Fiodorownej we moskiywskim muzyjóm uzbrojyniô (Оружейная палата). A juzaś we listopadzie załóńskigo roku jajco, ftore zrobiół tyn Carl Fabergé dlô familiji Rothschildów we 1902 r. skalyli jednymu istnymu aże za 18,5 mln dularów.
Szłoby sam jesce na isto mocka łozprawiać ło roztomajtych kroszónkach abo pisankach, ale tak sie miarkuja, co niy plac i czas na to dzisiôj. Dociepna ino, co jedzine na świycie muzyjóm jajec, pisanek jes we stólicy Pokucia Kołomyji (Коломия) na Ukrainie nad Prutem. Jes ci tam zamlóng aże dzieiyńciuch tysiyncy roztomajtych kroszónek i pisanków. Mocka mynij – ale zawdy – jes we Muzyjóm Rolnictwa we Ciechanowcu, kaj idzie łobejzdrzić kole tysiónca jajec.
Jakech gôdôł, jajca byli zimbolym życiô i płużyli do roztomajtych praktyków. Nałónczôs świyncynia zôgónów ludzie zakopowali je we ziymi, coby ta ziymia na bezrok gryfnie rodziyła. Szkorupy wiyszali tyż ludzie w sadzie na stromach, coby tyż dobrze łowocowali. A juzaś warzóne żółtko dodôwali jesce do ziôrna siywnygo, coby wyrosło szykowniste łobiyli. I zawdy, ale to zawdy, dziołchy łobdarowywali chopców za łoszpluchtanie we druge świynto wodóm, za tyn śmiyrgust. Nó ale, to już możno jutro byda ło tym gôwyndziół.
Połozprawiôłech deczko dzisiôj ło jajcach i beztóż ło inkszym wielkanocnym jôdle, niy byda sam rzóndziół, bo pewnikiym jużeście sie tak naćkali, iże na isto niy bydziecie mieli tego rade.
Nó tóż terôzki winszuja jesce na łostatek szykownistego śmiyrgusa. Ino, ludzie, dôwejcie pozór! Jutro, we tyn szykownisty śmiyrgust, to chopy szpluchtajóm dziołchy a niy na łodwyrtka, a niy na łopach! I trefiymy sie jesce jutro a berôł