Tusty szczwortek ...

Ojgyn z Pnioków

Nó, tóż mómy latośne zapusty chnet za sia, forbaj. Dzisiôj tyż ci mómy gryfny, szykowny tusty szczwôrtek, na kiery niyftore niy poradziyli sie już łod Zilwestra doczkać. A przed sia mómy jesce ino „miynsopust” – jak to nikiej inksze gôdajóm – znacy sie łostatki, cyli „ślydź”. a nasz harynek. Na isto idzie wartko ku nóm fajrant faszingu. Faszing, karnawal jak zwôł tak zwôł a jô wiym ino tela, co za dôwnego piyrwyj, a i jesce za mojich czasów szumne byli zabawy, fajery i gryfno, szykowno dlo wszyjskich muzyka. Jak ci to kiejsik śpiywali nasze chorzowskie „ANTYKI”:
„Karnawał, karnawał – co tydziyń zabawa,
Zwyrtne frelki tańcujóm
Z chopcami do rana.
Karnawał, karnawał – sómsiôd ściskô sómsiôdka,
Do wiwatu wypiyli,
Brudeszaftym skóńcyli!”
Trza by sam jednakowóż napocznóńć podle raje. Bo to je tak: już za starego piyrwyj łod Nowego Roku, Trzech Króli aże do wielgigo postu byli zapusty. Łostatnie trzi dni to dôwnij mianowali „miynsopustami” a to skuli miynsa òpustu, znaczy pożegnaniô, bo łod tego czasu aże do Wielkijnocy na isto sie żôdnego miynsa żôdnyj habaniny niy jadło. We modzie juzaś bóło przeblykanie sie bez cołkie zapusty za roztomajte maszkary i roztoliczne tam dziady, cygany, żydy, dziobły, bery i take tam inksze. Niy możnô ino tego metlać ze naszymi ślónskimi pastuszkami, bo to bół juzaś blank inkszy zwyk. Zasik te łostatnie dni, te cołkie „miynsopusty” to byli richtik pogupiałe dni łod tustego szczwôrtku do wtorku przed popiylcowom strzodóm. We niyftorych dziedzinach samotne, jesce niy wydane frele i fyrnioki smycyli do nôjbliższygo szynku srogie bele drzewnianne i podwiyl sie gospodôrz niy wykupiół jakómsik gorzôłóm (mô sie rozumieć i zagrychóm) toplali tyn bolek wodóm. Niyskorzij to frele skôkali bez tyn baler na lyn, a karlusy na łowies i jak wysoko fto fuknół, tak wysoko mu tyn lyn lebo łowies latoś wyrosnół.
Bez tyn z polska mianowany „karnawał” zabawy, roztomajte uciechy byli tak srogie, iże kiejsik, dôwno, dôwno tymu jedyn Turek, kiej przijechôł ze Polski do dóm, to jejigo sultanowi gôdôł, co Polôki, krześcijany dostowajóm bez tyn czôs, bez te zapusty, takij warijacji, takigo fimla, iże dziepiyro hasie, kiere jim kapelónki we popielec sujóm na gowã moge jich z tego wylyczyć. Króm tych roztomajtych uciech, muzyki bawiyniô sie byli jesce te dioseckie przebiyrańce. I wiycie, spómniôł mi sie taki jedyn fal, kiej jedyn hajer Bercik łozprawiôł jak to łón synkowi rychtowoł przeblecynie. Synek mioł być za dziobła.
– To niy ma utrôpy, styknie jakisik korzuch na nice zwyrtnóńć, na gowa jakosik cypelmyca ze prziknołtlowanymi rogami wrajzić – rzóndziół mój Bercik łod Majzlinyj. – Nôjgorzij je ze łogónym. Po wsiach to majóm lepszij bo weznóm sie biflowy, wołowy łogón, nacióngnie sie go na szperhok i powtyko dosik tela szpyndlików i fertich.
– Jerónie, na co szpyndliki we łogónie, po co?
– Panie Ojgyn, zdowało by sie starszy cowiek a życio Pon niy znajom – tuplikuje mi Bercik. – Przeca dziecka, te roztomajte najduchy chnet by tymu dziobłowi tyn łogón utargali, a tak kiej sie nadziejóm na gôrść szpyndlików zarôzki tyn łogón puszczóm i tymu dziôbłowi aże do wieczora ta kita bydzie wisieć, pra?
Bez tyn côłki czôs, bez te zapusty to bół ci u nos jedyn gryfny zwyk. Wszyjskie baby parszczyli, skwierszczyli roztomajte chrustki „faworki”, roztomajte kyjksy ze szpyrków folowane marmeladóm, futermyjloki, kokoski, no i nôjważniyjsze: kreple. We wszyjskich ślónskich dómach warzoło sie je we fecie (zawdy to bół szmalec ze łolejym, coby boł fest gorki). Byli kreple „normalne” i „lepszejsze”. Do tych lepszejszych wlywało sie szpritu a do tych normalnych ino ździebko łoctu. Do tych krepli filowało sie jakosik marmelada, a nôjlepszij kiej fto miôł kónfitura różannô. Tyn zwyk jes do dzisiôj, ino pierón mie szczylo skuli tych wszyjskich McDonaldów we kierych wszyjsko smakuje na jedne kopyto. Mieli my przeca i łóńskigo roku, i załóńskigo roku te tuste szczwortki. I u niyftorych piekôrzy, kaj sie jesce robi kreple do porzóndku to byli zawdy raje łod samygo rańca. Nale niyftore gupieloki woleli kreple we tych dioseckich hamerikóńskich szynkach, gasthauzach i jak to tam jesce fto mianuje.
Nale, kiej jô sie spómna smak starcynnych (a niyskorzij i mamulkowych) zozworków to jesce terozki poradza sie łoślimtać cołki pychol. Brało sie cuker i jajca, uciyrało sie to wszyjsko na tako puchowato masa, dodôwało sie do tego krupicy i ze dwie-trzi łeżki zozworu (dlo tych, kierzy niy spokopiyli to to jes „imbir”). Wszyjsko sie to dobrze wychechlało a niyskorzij gynał wywalkowało nikiej nudle ino, iże grubsze, tak na ciynki palec. Kôżdô dobro gospodyni miała ci już roztomajte szablony, kierymi wykrôwała wizgyrne kyjksliki. Tak wykróne kyjksy dôwało sie na dwie godziny do zimnego, kajsik do altanki, na balkon abo na spodek kilszranku, coby dobrze tym zozworym przeszli i zrobiyli sie blank ci kruchuśkie. Niyskorzij kładło sie te kyjksy na poszmarowanô świyckóm blacha (musiała to być richtik „woskowo” świycka i blacha ciyniuśko poszmarowano), wrażowało sie ta blacha do bratruły, do piekarnioka. Kiej sie już uskwarszczyli wciepowało sie te zozworki do blaszannyj biksy i dôwało na stół dziepiyro po jakisik dwiuch-trzech dniach. Wteda byli nôjlepszejsze. A fto jesce sie spómni starkowo zista, lebo torta ze markwi we kieryj musowo wlóny bół rum, harak lebo szprit. A wszyjsko to sie popijało winnym grzońcym na korzyniach i cukrze. Nó, co jo Wóm byda gôdôł. Niyftorzi to znajóm, a te co niy znajom to niech pypcia dostanóm abo pójńdóm po filip do gowy i podwiyl majóm jesce jakosik Starka, Òłma to niech sie naumióm.