Śmiyrgust ...

Ojgyn z Pnioków

Nó, tóż mómy, doczkalichmy sie yntlich tego szpasownego śmiyrgustu. Mocka żech bez łostatnie łoziym lôt już sam łozprawiôł, gôwyńdziół ło wszyjskim, co jes skuplowane ze Wielkanocóm ale – przeca mie rozumicie – nigdy beraniô ło wielaknocnych zwykach niy bydzie za tela. Łostawia na boku, możno inkszym ta Pasyjô a zajimóm sie ino tóm szykowniyjszóm zajtóm wiesiynnych świónt – śmiyrgustym. Jużech kiejsik sam tuplikowôł, skany sie to wziyno, ale dzisiôj możno cosik do tego dociepna. Poczóntek tego szykownistego zwyku moge być jesce kajsik we starożytnióści. Idzie go przeca ujzdrzić zarówno we Azji kajś u kolybki ludów aryjskich, jak i sam u nôs we Słówiańszczyźnie.
Wiycie! Bół taki Ynglynder, major Symes, ftory we 1796r jako poseł pojechôł do Bengalu i Birmy (terôzki Związek Myanmar), do miastów Awa i Pegu, i niyskorzij łopisôł ichni gryfny zwyk. Tameszne wyznôwcy buddyzmu łod 10 kwiytnia fajrujóm bez trzi dni fajrant ichniygo starego roku. We tym łostatnim dniu dlô łoszpluchtaniô sie ze niysnożności kóńczóncygo sie roku prziwykli baby lôć kôżdego chopa wodóm (łóne ale majóm prawo jim pómścić). Jes ci to deczko inakszij niźli zwykowo u nôs. I niy bóło smiyłuj sie. Bali i tameszny król musiôł dôwać pozór, bo baby ta zimno woda lôli ze łokiyn i dachów na palice piechciôrzy. We pałacu birmańskigo króla, po blank poważnyj cyrymóniji i wyjńściu króla, byzuchanty łostôwali na pastwie trzidziystuch freli, ftore po wparzyniu na zol ze kónewkóma i polywaczkóma, lôli wszyjskich stopieróńsko.
„Łoddôwalichmy jim za swoje, aże wody niy nastykło tela, co wszyjske byli utoplane, uszlóndrane do suchyj nitki” – pisôł tyn Symes.
U krześcijanów zwyk tyn musiôł sie festelnie przełónaczyć. Wiymy, iże kiejsik i u Słówianów przi wieśnie bół poczóntek nowego roku, i to wtynczôs tónkali ta côłkô Marzanna, znacy sie śmiyrtka-zima. W Polsce zwykowi naciepli miano ze miymiecka i skuplowali tyn zwyk ze wiesiynnym świyntym Wielkijnocy. Już Karol Libelt spomiarkowôł, iże dyngus moge być spolszczyniym miymieckigo słówecka Dünnguss, co po ichniymu geldowało jako wódnistô polywka abo chlustniyńcie wodóm. Inksze juzaś (Aleksander Brückner i Mieczysław Karłowicz) miyniyli, co słówcko dyngować wandluje sie łod miymieckigo słowecka dingen, ftore znacóło: wykupować sie, ugôdać sie, naimać sie. Blank dôwno jesce Dingnus (abo Dingnis) geldowało wykupiynie sie bez wojna łod raubrowaniô. Zocóm takóm, znacy sie „dingnusym” wykupowali sie zawdy modziokóm, dôwajónc jim jajca i take „małdrzyki”, coby ino wtynczôs niy szpluchtali wodóm.
Juzaś polski śmigus przełónaczyli ze miymieckigo Schmeckostern, kiej to prali palymkóm abo wiyrbnym próntkiym. Werci sie sam jesce spómnieć, iże synod biskupi dijecezyji poznańskij za króla Władysława Jagiełły przikazôwôł prociw zabobónnym zwykóm we artiklu „Dingus prohibeatur”:
„Zakôzujcie, coby we druge i trzecie świynto wielkanocne chopy babów, a baby chopów niy łopowożyli sie napasztować ło jajca i inksze gyszynki, co blank ajnfach mianuje sie dyngówać, ani tyż do wody wcióngać.”
Szłoby sam i ło Ukrainie, i ło Litwie prawić ale styknie, co spómna Jędrzeja Kitowicza, ftory za czasów saskich pisôł tak:
„Była swawola powszechna w całym kraju, tak między pospólstwem, jako też między dystyngowanymi; w poniedziałek wielkanocny mężczyźni oblewali wodą kobiety a we wtorek i w dni następne kobiety mężczyzn.”
Szpluchtało sie roztomajtym szimlym. Absztyfikanty, kcónc ta ci cyrymónijô łodprawić bez ukustu, i blank niy na łostuda, skrôpiali frele ino letko pôróma kropkami różannyj, abo inkszyj wónióncyj wody, nó możno jesce maluśkóm sikôwkóm abo flaszeckóm. Te juzaś łochyntole, ftore woleli pulyrować i fest bizygónić, łoblywali ajnfachowóm wodóm, chlistali, gichali gôrkami, szklónkami abo srogimi sikôwkóma direkt we gymba, abo łod szłapów do samyj gowy. Kiej już sie wszyjske łozkóndowali, panoczki i dwórzanie, baby i frelki, lôli jedne drugich ze wszyjskigo, co jim ino do gracy wlazło a słóżba donosiyła kiblami, srogimi zberami ta woda. Nôjsrogszô uciecha bóła kiej sie przicapło dziołcha, babeczka, baba we prykolu a przitrzimanô sztram bez karlusów, musiała pływać we powódzi. Nó, chopy we prykolach niy podlygali tymu, bo przecamć wtynczôs „skromność” dziołchów niy dozwôlała jim ci tego robić. Gryfnô powiarka jes z tym tyż skuplowano:
„Od Wielkiej nocy do Zielónych Świóntek,
Idzie dôwać śmiyrgust bali i we pióntek.”
Nôjwicnij to możno bóła na Kujawach. Tam jakisik gabczok wylazôwôł na dach kaczmy we wsi ze waszbekym abo garcym w gracy i ze festelnym larmym łobwołówôł te dziołchy, ftore mieli być łoblóne, łoszpluchtane i zapedziôł, wiela ftoryj potrza dlô wyszojrowaniô fór piôsku, pyrzu na wiychcie, gracków do szkrobaniô, wiela kibli wody i zajfy. Zdô sie, jakby śmigus bół pamióntkóm szpluchtaniô sie na Wielkanoc po pokucie srogopostnyj.
Na Mazowszu juzaś łod zawdy łozeznowô sie dyngus łod śmigusa. Chopcy ze wsi na Gody chodzóm (tak jak i u nôs) po kolyńdzie ale przi Wielkanocy – po dyngusie, śpiywajónc śpiywki przinôleżne tym świyntóm i sztaplujóm do kobieli, co jim tyż tam ludzie dajóm. Śmigusym juzaś mianujóm Mazury łoblywanie, szpluchtanie wodóm dziołchów bez chopców we drugi dziyń Wielkanocy (a nałopach – szpluchtanie chopców bez dziołchy we trzeci dziyń). Tela, co już terôzki trzecigo dnioszka wielkanocnygo sie sam u nôs niy fajruje; łostało to ino we prawosławiu, kiej to sie we tyn trzeci dziyń nawiydzô ze kroszónkóma kiyrhowy.
Miana dyngus i śmigus, spolszczóne ze miymieckigo, niy przemôwiajóm kanyż tam, coby i sóm tyn zwyk przikludzóny bół ze Miymiec. Eźliby przecamć i te, za starego piyrwyj, szpluchtanie wodóm „przodownicy”, ftoro niysła koróna przi żniwówce tyż miymieckim prziwykiym? Na prociw, miana te tuplikujóm ino, iże Miymce, ftore łosiydlali sie we polskich miastach za Piastów, łokupowali sie tamesznym ludzióm, kiej te swój starożytni prziwyk płużyli k’tymu chyntliwie. „Dingen” przeca znaczy zaobycz zgôdzać sie, zgódzić sie a blank po starymu – torżyć sie lebo wykupować sie szpyndóm. Poniykedy idzie jesce trefić na take miano naszygo śmiyrgusu: dnioszkiym świyntygo Trichtra, łoblywankóm abo polywankóm.