Piyrszy dziyń lata ...

Ojgyn z Pnioków

Jes ci gryfnô powiarka (tela co niy po naszymu):
„Gdy święty Jan łąkę kosi, byle baba deszcz uprosi”.
Pewnikiym miarkujecie, co dzisiôj bydzie ło świyntym Jónie. Po niydzieli, we strzoda napocznie sie nô juzaś lato. Jakie łóne bydzie, niy idzie terôzki pedzieć. Nó ale sie napocznie i szlus. A kiej świynty Jón, to sobótki i noc świyntojóńskô we kieryj wszyjsko sie moge przidarzić, wszyjsko jes myjglich, i wszyjskie – dôwnij, dôwnij – na to niy poradziyli sie doczkać.
Już we szesnôstym wiyku jedyn istny, kiery sie mianowôł Marcin z Urzędowa szkryflôł bół cosik takigo (jô to po naszymu rzykna): „U nôs we wilijô świyntygo Jóna niywiasty fojery polyli, tańcowli, śpiywali, dziobła w zocy i we rzykaniu mieli”. I polyli srogie fojery bez kiere niyskorzij modziôki skôkali, bo wszyjskie na isto wierzyli, co po takim skôkaniu bez łogiyń i po tańcowaniu nic, ale to nic niyszczysnego aże na bezrok do świyntego Jóna przidarzić sie niy moge. I jesce jedne. Bez ta fojera nôjlepszij bóło fukać, skôkać pôrami. Tako pôra, kiej już przekopyrtła bez ta sobótka, bez ta blandera mógła sie niyskorzij na côłkô noc stracić we lesie abo we stodole. Miarkujecie ło czym jô gôdôm, pra? Nó, i ciepali na rzyka (niy do jakigosik rybnioka) wiónki ze świyntym łogniym, coby tyn łogiyń poszoł aże do morza podle powiarki: we świynty Jónek ciypnym na wodã wiónek.
Ta nôjkrótszô noc, łod starego piyrwyj, łod zawdy, jesce pokiel Jón Krzciciej sie niy uplóncnół, bóła na iste dziwoczno, pôłnô uciechy, muzyki, tańcowaniô, chichraniô, szpasu i ...zbereźnictwa. Kiej ci już wszandy przikludziyło sie krześcijaństwo, kapelónki zwekslowali te ludowe świynto ze Jónym Krzcicielym, coby jakosik zaszperować te pogańske chacharstwo i – jak to móndroki gôdajóm – „zeksualnygo rozpasania”. I chocia zwekslowali patróna, wiela tam sie niy zmiyniyło. Modziôki dalszij bajstlowali uciechy i balangi „biesóm nôjmilyjsze, a Pónbóczkowi łobmierzłe, yjklich”. Gryfnie to napisôl taki móndrok-poyta, kiery sie pisôł Kasper Twardowski:
„Wszyscy na rozpust jako wyuzdani
Idą bylicą wpoły przepasani.
Świerkowe drzewa zapalone trzeszczą,
Dudy z bąkami jako co złego wrzeszczą;
Dziewki muzyce po szelągu dali,
Ażeby skoczniej w bęben przybijali.
Włodarz jako wódz przed wszystkimi chodzi,
On sam przodkuje, on sam rej zawodzi.
Za nim jak pszczoły drużyna się roi,
A na murawie beczka piwa stoi.
Co który umie każdy pokazuje,
Ten skacze wierzchem, płomienie strychuje,
Ów pożar pali, drudzy huczą, skaczą,
Aż ich dzień zdybie, to wżdy się obaczą.”
Napoczynali sie tyż roztomajte wróżby. Tela, co jô dzisiôj niy byda tego spóminôł a ino byda rzóndziół ło roztomajtych czarach, czarownicach i heksach sknółtlowanych ze tymi prziwykóma. Tak ci to już łod zawdy boło, iże wszyjsko co cowiek niy poradziół spokopić, co niy poradziół sie gynał wytuplikować, choróbska, umiyranie, gradobicie, ulichy lebo łogiyń łod rzgmotu, kiery ci na isto poradziół i côłkô dziedzina zgorać, ściepowôł to na roztomajte czary i czarownice, heksy. Nó ale, tyż te czary mieli cowieka hilfować łode złygo, łod wszyjskigo co niyszczysne. A heksy, nikiej heksy. Tyż już łod dôwiyn dôwna furgali w lufcie na mietłach, na hercówach, na niyckach na wszyjskie góry, kiere byli glacate, znacy łyse. I cy to bydzie Monte Calwo, Chaumont, Kahlenberg lebo naszo Łysô Góra, wszandy tam te heksy wyrobiali do kupy z dziobłami breweryje i ludziskom na paskuda, na łostuda, i hilfowali sie słóweckami: „Płot niy płot, wiyś niy wiyś, ty nôs diosku niyś”. Fto bół móndrok, opaterny to suchôł tego Marcina z Urzędowa, kiery na sóm łostatek szesnôstego wiyka rzóndziół, co chabiny, asty ze sztachloków do kupy ze liścióma powtykane bele kaj we łoknach, we dźwiyrzach czary i jakiesik inksze gusła łodegnajóm.
Nale, mómy chnet, za pôrã dni ta świyntojóńskô noc i napocznie sie te lato. Napocznie sie wtynczôs, kiej ci jes nôjdugszy dziyń i nôjkrótszo noc. Bez ta noc za dôwnego piyrwyj wszyske frele, dziołchy i samotne ciepały wiónki na woda kaj bóła jako rzyka, a kaj niy – to ciepały bele kaj na trowniol. Terôzki tyż poradzóm stracić te wiónki i to niy ino we ta jedna noc (nó, i niy ino samotne). Niyftore to sie dziepiyro we marcu na bezrok spamiyntajóm po basisku tak wele „Zwiastowanio Pańskigo”. Nó, możno króm tych dziołchów, kiere sie za takigo zawalaca – z kierym wiónek straciyli – wydajóm. A i niyskorzij dyciś możno być i tak nikiej u Zefla łod Gerliszki.
– Wiysz Marijko, we śniku zdało mi sie, iżech kipnół – pado Zefel do swojij staryj.
– Niy godej, tocieś cheba zarôzki dostôł sie do piekła, niy?
– A dyć niy Marijko. Bo jak mie ino świynty Pyjter łoboczół to zarôzki wzión mie peramt, pod paża i pedziôł:
– Ty Zefel pójńdziesz do nieba, bo jô znóm twoja starô !!!
Nó ale, fto tam jesce boczy ło tyj świyntojóńskij nocy, ło wiónkach i ło skôkaniu bez fojera ?