Piyrsze Świynto ...

Ojgyn z Pnioków

Nó, tóż mómy już po tyj nôjgryfniyjszyj nocy, po Wliji a dzisiôj piyrszy dziyń Godów, piyrszy dziyń po narodzyniu sie naszygo Dzieciónteczka. Kôżdy snôs mô jakiesik tam spóminki i łod dziecka, i łod modych lôt, a i łod lôt, kiej już ździebko pukel sie przignół, łogiboł a i kudłów na palicy corôzki mynij i corôzki barzij strzybnych (te, kiere jesce szkuciny na łebie majóm). I tak przi chojnie, przi jedli po fetownym jôdle (no, i ze jakomsik halbeckóm starcynnyj nôlywki, coby te jôdło strôwić) cowiekowi przilazujóm do gowy te piyrwyjsze lata, za śpikola, za fyrnioka, żyniatego a możno i juzaś „kawaliyra” ze łodzysku, znacy gdowca. To, tyż mô i ze babami cosik do kupy, bo przeca wszyjsko, co sie we chałpie boczy, pamiyntô, to nôjbarzij poradzom dzieckóm łozprawiać ino nasze Starecki, Ółmy i Mamulki. Dziecka już po wczorejszyj wieczerzy wysznupali wszyjskie gyszynki pod drzywkiym, we fuzeklach, lebo tam kaj Dzieciónteczko jesce je wetkało (bo, przeca niy Mikołôj, jak mi roztomajte angyjbery sztyjc we telewizyji eklerujóm i gupka symie robióm! Mikołôja niy ma we Gody, tam jes ino Dziecióntko!!!). Kolyndy już wszyjskie powiskali, a terôzki idzie posuchać, co tyż te Starki, Staroszki jesce ze dôwnych lôt boczóm. Jô wiym, iże dziecka barzij gnô, cióngnie do kómputra, a modzioków do tych jejich SMS-ów, ale drugda, lecy kedy werci sie, idzie i posuchać jak ci to dôwnij bóło.
We wszyjskich familijach, i to tyż już łod poraset lot, we Wilijny wieczór po pomywaniu, wszyjskie siupli se kole chojny i napoczynali śpiywać kolyndy, coby jakosik tyn czas do pastyrki gryfnie śleciôł. Jes to możno nôjgryfniyjszy wilijny i godny zwyk. Nikaj we świycie śpiywki na Boże Narodzynie niy sóm tak szykowne i gryfne, i ze takim reszpektym śpiywane nikiej u nôs. I kiejby tak ftoś naumiôł sie Nowygo Testamyntu ino ze naszych ślónskich, polskich kolyndów, to szłoby wymedikować, co nasz Pónbóczek, nasze Dzieciónteczko uplóncło sie kajsik na polskij wsi, we jakisik naszyj dziydzinie. Kiej już kolyndy wlejźli – łod bajtla, łod dzieciynctwa – do duszy Ślónzôka, żôdyn tego już niy bydzie poradziół snôs wykludzić, wyciepnóńć. Łozprawioł jedyn samtyjszy starzik kiej to przi piyrszyj wojnie światowyj wojôki ślegli we okopach (lebo jak inksi ze miymiecka godajóm – szucyngrabach). Bóło ci to razinku we Wilijo (starzik niy gôdali we kiero) kiej we tych francuskich okopach napoczli wojôki, ochotniki polskie śpiywać naszô jedna polsko kolynda. Za jakiesik pôrã minutek ze miymieckij zajty zaśpiywali ta samo kolynda, tela co śpiywali jóm nasze rodne Ślónzóki, kierzy wól niy wól, musieli bedinować we miymieckij armiji. Bez ta noc wojôki na isto do sia niy szczylali. A śpiywali „W żłóbie leży, fto przibieży...” do kieryj te gryfne słówecka już na łostatek siedymnôstego wiyku napisôł sóm kapelónek Piotr Skarga.
Noc wilijnô – nad to, co sie wisko we tyj kolyndzie – blan ci niy bóła nigdy tako cichuśko. Już łod pierónym starego piyrwyj ludzie dowali pozór, zważowali na to, coby po wieczerzy wszyjskie duchy wyżynóńć fórt, wykludzić weg i to ze srogim larmym, ze srogim krachym. Beztóż tyż dôwnij wszyjskie szczylali ze gywerów, flintów, gruchali cym ino szło, szpryngowali bele co, rómbali we dekle, pokrywki, garce i co tam jesce fto miôł przi sia a szło tym srogi butel zbajstlować (a i jô jesce za bajtla ze biksóm nafolowanóm karbidym tyż).
A niyskorzij to wszyjskie pyndalowali na pastyrka. Nôjwiyncyj uciechy downij to modzioki mieli bo mógli zgobić, rojbrować wiela ino wlazło. Deczko ci jesce do terôzki tego łostało, ale niy jes to te same. Hańdownij, to wtynczôs, tak kole dwanôstyj côłko gadzina i ptôki napoczynali gôdać ludzkim głosym. Wiela z tego łostudy bóło to mogecie sie wystawić. Niyjedyn wteda usłyszôł, co tyż łó niym kalymby, kónie, pultoki i co tam jesce – miarkujóm. Mógbych sam pôrã takich wicnych, i niy blank wicnych fali łopedzieć, ale to już niy czas i plac na to dzisiôj. Na łostatek możno jesce cosik gryfnego, cosik co jes skuplowane, zbindowane ze naszymi Ślónzôkóma rozciepanymi po côłkim świycie. Bóła tako dziołcha, niy Ślónzôczka, Maria Unicka (terôzki już łó nij chnet wszyjskie przepómnieli), kierô niy dziepiyro, rozcasu napisała take piykne sztrofki:
„Łamię się z Wami dziś opłatkiem białym,
Wy wszyscy moi dalecy czy bliscy,
Wy, co za błędnej gwiazdy ideałem,
Po świecie się rozprószyli całym.
Wy, co pijecie z rzek lodowych zdroi
Ducha nie dając pod troski nawałem,
Wy, wierni, mocni, wytrwali – wy wszyscy,
Których rząd jasny przed wzrokiem mi stoi,
Związani ze mną węzłem wiecznie trwałym,
Z Wami się łamię dziś opłatkiem białym...”
A mie sie terôzki sam spóminô mój Tatulek i łostanio ci już Śniym Wilijo we piyńćdziesióntym szczwôrtym roku. Bół już festelnie niymocny (zemrził, musiôł pójńść pod sosiynki we marcu na bezrok), ale jesce wteda po wieczerzy wzión swoja staro cija, kneflówka i napocznół po cichuśku grać. A my ze bracikiym i Mamulkom śpiywali kole jedli te nasze gryfne, sztramske kolyndy. Niyskorzij jesce ździebko brzinknół na laucie (to tako inkszejszo gitara) i do pastyrki my już niy doczkali, nynali my już. A i papyndeklowô betlyjka łod starego Frąckowiaka, kierô my jesce skorzij ze Tatulkiym sklyjmowali, tyż jakosik niy dôwała uciychy, tyż jakosik tako jankorno sie zrobiyła.
..... Dzisioj w Betlejym, dzisioj w Betlejym wesoło nowina ....
Eee tam. Jesce, kiej jô bół bajtlym, śpikolym wszandy fyrtali po świyntach pastuszki. I tyż już łod blank dôwnego piyrwyj tym pastuszkóm, kiej już gryfnie pora kolyndów powiskali, dôwało sie placek ze piwym. To niy jes nic inkszego nikiej zupa piwno, piernik lebo dobrô moczka na pierniku miodowym. Idzie pedzieć, iże tyż co chałpa to inkszo zorta moczki. Jedno jes ważne: we kôżdyj musi być pasternak i piernik. Jedna moczka ( u mie sie kiejsik tak warzyło) bóła na ćmawym piwie i zupie ze łebów łod wilijnych kaperów. Te juzaś, kiere nie mieli radzi tyj zupy, warzyli ta moczka ino na piwie i na wodzie we kieryj sie toplali przodzij mandle, roziny i fajgi. Jesce jedne, co kiejsik sie na wilijo rychtowało, to bół garus. W niym driny tyż byli pierniki tela, co côłkie jôdło bóło jesce ze kartoflami. Nó ale, niy byda Wóm sam przeca już po Wiliji smaku robiół, bo jesce fto moge pypcia chycić i bydzie ci miôł côłkie Gody popśnióne. Chocia ... Już po Godach, już po świyntach przilazuje rozczasu świynty Mikołôj do naszygo polskigo dochtora, bo bół ci cosik niymocny. Dochtór go łoklupôł, łobmacôł, do gymby kuknół, druk na maszinie łobejzdrzôł i na łostatek gôdô:
– Wiedzom łóni, tak na łoko to jesce łóni łobstojóm, przeżyjóm kajś kole jedynôście, dwanôście miesiyncy!
– Jezderkusie, Pónbóczku! Ale ZA CO jô te jedynôście miesiyncy przeżyja??? Kiej terôzki ludzie tak maluśko gyszynków łobsztalujóm na Gody u Mikołôja.