Czas już na zolyty ...

Ojgyn z Pnioków

Zimy latoś niy bóło, to i tyż modziokóm napoczynô wszyjsko skorzij wyrceć. Ja! I tak już jes łod kielanostuch lôt, kiej ci u nôs nastali te côłkie „Walyntynki”.
Jô, to ci tam niy móm za tela rôd te Walyntynki boch już możno deczko za stary, ale i tyż jesce blank dobrze boczã te wszyjskie inksze nasze zwyki, kiere zawdy kludziyli do tego, iże sie synek ze dziołchóm festelnie przoli. A rzyknijcie mi ludzie! Co tyż tyn Walynty, tyn nasz ślónski Walek musiôł napochać, iże śniego takigo gupka zmachlowali? Bo tak ci po prôwdzie tyn Walynty to już cheba we XIV w. bół ci patrónym ino tych, kierych chyciyli krymfy abo mieli festelno rojmatykã. Jesce moja Starka gôdali, kiej na dródze chyciyli kogosik te krymfy, iże chyciyła tego istnygo „świynto niymoc” – choroba świyntygo Walyntego.
Nó ale, bezmać już łod starożytności we śtyrnôstego lutego fajrowali wilijô Luperkalii, takigo bożka Fauna (mianowali go tyż Lupercus), kiery miôł we flyjdze pastuszków, wszyjsko gadzina, lasy i cołke dziedziny. Bóło ci to świynto „oczyszczenia i płodności” a miesiónc we kierym sie to dziôło mianowali ci łod tego Februarius – „oczyszczać”. Inksze juzaś godajóm, co to bezmać szło ąże łod takigo italijôńskigo biszopa Walyntego ze Nahars kole Terni (podle Rzymu), kiery niy poradziół sie gawcyć na pôrka modziôków, kierzy sie pierónym przoli, ale dziołcha bóła festelnie niymocnô a karlus kciôł do kupy śnióm umrzić. Kiej sie tyn Sabino ze tóm Sarpióm łożyniół (to ta modo pôrka), biszop Walynty tak festelnie rzykôł, iże Pónbóczek go wysuchôł i mode żyniole, ze sknółtlowanymi gracami, do kupy, łoroz kipnyli. Za głoszynie krześcijóńskij wiary tymu istnymu biszopowi cysorz kôzôł łodchlastnóć gowã. Podwiyl mu tego jesce niy zrobiyli, Łón wyrzykôł zdrowe ślypia dlo cery wojôka, kiery go skorzij wachowôł, a na łostatek posłôł ji łod sia szkartka ze pozdrowiyniym. Inksze juzaś godajóm, co tyż jedyn kapelónek łostoł zakatrupióny bez takigo cysorza Klaudiusza II za dowanie ślubów wojokóm rzymskim, bo tyn cysorz miyniół, co żyniate wojoki sóm psinco we wercie. Trza sam ino jesce dopedzieć, iże Watykan blank ci wyciep ze liturgicznygo kalyndorza tego Walyntego kajsik we 1969 roku a na tyn plac wciep świyntych Cyryla i Metodego.
Jes jesce jedna gryno gyszichta skuplowano ze tym śtyrnostym dniym lutego. Grecki bóg wina i uciychy Dionizos miôł łobjimać patrónat nad bulgarijskim miastym Bałczik (Бaльчик) i skuli tego wypokopiyli ci łóne szykowny fajer, sroge świynto. Juzaś krześcijany przełónacyli tego bóżka na ichniego świyntego, kierego łod tego, iże sie łón upajtnół we graca przi winobraniu mianowali Trifon Zarezan (Трифон Зарезан). Mô ci tyż łón swoji świynto we 14 lutego a skuli tego, co niy sóm jednakie kalyndorze: „juliański” i gregoriański” – niyftorzi ci fajrujóm to we Bulgaryji tyż skorzij, bo piyrszego lutego. I tak ci majóm dwa fajery na kierych idzie betków przidubnóńć.
Nale, mie sie to wszyjsko zdô jesce blank inakszij, i zarôzki Wóm to sam gynał wytuplikuja. Boczycie ? Szesnôstego czyrwca 1963 roka, gryfnô ruskô dziołcha Walentyna Tiereszkowa wyfurgła na takij dupnyj rakecie we kosmos. Wtynczôs bóła ci łóna choby świyntô (dlo Ruskich na zicher!). Bali i śpiywki śpiywali łó nij, choby te nasze „Flilipinki”. My to tam naschwol ruskich zwyków za swe niy brali, za to hamerikóńskie – choby małupice. Prziszli ci dó nôs takie rómany, ksiónżki, mianowane „Harlequiny”. I baba, kierô reskiyrowała we Polsce tóm fyrmóm zbajstlowała piyrszy roz te usmolóne „Walyntynki”, i fóndła ci nóm je we telewizyji, tak jakosik we 1992 roku. I kuknijcie ino, kiejsik we czasach – jak to gôdajóm móndroki – „elżbietańskij Angli” muzykanty tyrali po sztrekach a modziôki wciepowali sie do kastli roztomajte szkartki abo pónki ze lukru. Zwyk tyn trefiół niyskorzij do Ameryki i na łostatek dziepiyro kaj? ...do nôs, prôwda? I terôzki mómy: króm „Dnia Kobiyt” – „Walyntynki”, króm tych Wszyjskich Świyntych – „Halloween”, no i króm kôżdydniowygo słepaniô piwa – mómy „Dziyń św. Patryka”, pewnikiym znacy skuli tego, że to niy Ślónzôki, Polôki a ino Irlandcyki wysztudiyrowali, wypokopiyli piwo?
I, terozki dejcie pozór! Ledwoch ślypia łotwar dzisiôj ło rozwidnioku wszandy: we telewizyji, we wszyjskich cajtóngach, we radijoku ino te cołkie walyntynki i walyntynki. Nó, możno to i gryfne? Jô tyż zawdy miôł rôd kôżdy szpas, kôżde błozny. A jesce kiej ku tymu byli dziołchy, zwyrtne dziołchy, fest szykowne dziołchy – to tym barzij żech miôł uciecha. I jesce terôzki spóminajóm mi sie czasy, kiej i jô lôtôł po zolytach. Ino, ludzie! Eźli to niy jes deczko za wczas na te zolycynie ???